Γράφει ο Αντώνης Κρούστης

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Τρίτο Μάτι”, τεύχος Μαΐου 2014

______________________________________________________________________________

Σε μία κοινωνία που εδώ και δεκαετίες υφίσταται πλύση εγκεφάλου κατά της ελεύθερης αγοράς, εκπλήσσουν τα στοιχεία…

Aν ρωτήσει κάποιος δέκα Έλληνες «ποιος ήταν ο πατέρας του σοσιαλισμού;» το πιο πιθανό είναι όλοι να γνωρίζουν τον Καρλ Μάρξ. Είναι αμφίβολο όμως αν γνωρίζει κανείς την απάντηση στο αντίστοιχο ερώτημα για τον πατέρα του φιλελευθερισμού (ή, κατά την μαρξιστική ορολογία, «καπιταλισμού»). Αφήνοντάς σας λίγα δευτερόλεπτα σκέψης, σας πληροφορούμε ότι ήταν ο μεγάλος Άγγλος φιλόσοφος και παιδαγωγός, Τζον Λοκ (1632 – 1704), ο οποίος “θεμελίωσε” και το φιλοσοφικό υπόβαθρο του φιλελευθερισμού.

 Ο John Lock – οι απαρχές της σύγχρονης ελευθερίας

 Ο Τζων Λοκ διεκήρυττε πως «σε κανέναν δεν επιτρέπεται να επιβουλεύεται τη ζωή, την υγεία, την ελευθερία ή την ιδιοκτησία των άλλων». Οι ιδέες του Λοκ επηρέασαν πολλές κυβερνήσεις στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του κρίσιμου 17ου αιώνα, με αποτέλεσμα να αρχίζει να αμφισβητείται για πρώτη φορά το πολίτευμα της μοναρχίας και της κληρονομικής αριστοκρατίας.

Στην Αμερική, παρόλο που δεν υπήρξε μοναρχία, τα πράγματα ήταν εξίσου δύσκολα, μιας και η αποικιοκρατική εξουσία των Άγγλων ήταν ιδιαιτέρως δυσβάστακτη, λόγω της βαριάς φορολογίας που επέβαλε. Η Αμερικανική Επανάσταση δεν θα αργούσε να ξεσπάσει…

Πράγματι, τον 18ο αιώνα συνέβησαν δύο κοσμοϊστορικά γεγονότα που καθιέρωσαν τη σύγχρονη φιλελεύθερη Αστική Δημοκρατία:

Το πρώτο ήταν η ψήφιση του πρώτου φιλελεύθερου Συντάγματος, στις ΗΠΑ, με τη γνωστή «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας» των, δεκατριών τότε, Ηνωμένων Πολιτειών, από την αποικιοκρατία των Άγγλων.

O Τόμας Τζέφερσον (13 Απριλίου 1743 – 4 Ιουλίου 1826) ήταν ο τρίτος Πρόεδρος των Η.Π.Α. (από το 1801 έως το 1809) και κύριος συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας μαζί με τον Βενιαμίν Φραγκλίνο (17 Ιανουαρίου 1706 – 17 Απριλίου 1790)

Αυτή η περίφημη «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας» της 4^ης Ιουλίου 1776 περιγράφει επακριβώς όλη την πολιτική φιλοσοφία του Τζων Λοκ:

«Όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι, και προικίζονται από τον Δημιουργό τους με συγκεκριμένα απαραβίαστα Δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι το δικαίωμα στη Ζωή, το δικαίωμα στην Ελευθερία, και το δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας. Πώς για να εξασφαλιστούν αυτά τα δικαιώματα, ιδρύονται Κυβερνήσεις μεταξύ των Ανθρώπων, αντλώντας τις εύλογες εξουσίες τους από την συναίνεση των κυβερνημένων»…

Το γεγονός αυτό λειτούργησε καταλυτικά στην εξύφανση της Γαλλικής Επανάστασης (δεκατρία χρόνια αργότερα, το 1789) που η ανερχόμενη αστική τάξη, υπό την επιρροή του κινήματος των Διαφωτιστών και με σύνθημα «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη», κατάργησε τη Μοναρχία στη Γαλλία και γκρέμισε το σάπιο καθεστώς της φεουδαρχίας. Η Γαλλική Επανάσταση, με τη σειρά της, ενέπνευσε και τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, αλλάζοντας κυριολεκτικά τον κόσμο.

Όπως βλέπουμε ξεκάθαρα, ο φιλελευθερισμός ήταν αυτός που ανέτρεψε και την αποικιοκρατία και την μοναρχία, προτάσσοντας όχι τη δύναμη, αλλά το αξιακό του σύστημα.

Το σημαντικότερο όμως όλων ήταν η προβολή της παιδείας σαν πρωταρχική αξία για τη σωστή λειτουργία της κοινωνίας. Μέχρι την εμφάνιση του καπιταλισμού, η αριστοκρατία θεωρούσε την καταγωγή, τα κληρονομικά δικαιώματακαι τη γενναιότητα σαν τα βασικά εφόδια της ζωής. Η παιδεία ήταν το σημαντικότερο όπλο της αστικής τάξης που αναίμακτα ανέτρεψε την φεουδαρχία.

Παράλληλα με τα κοσμοϊστορικά αυτά γεγονότα εμφανίζεται ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο, ο Άνταμ Σμιθ, που όχι μόνο θεμελίωσε φιλοσοφικά και πρακτικά τον φιλελευθερισμό, αλλά οι ιδέες του λειτούργησαν σαν επιταχυντής στην αλλαγή του κόσμου.

Ο Σκωτσέζος φιλόσοφος και οικονομολόγος Άνταμ Σμιθ χαρακτηρίζεται ο θεμελιωτής του κλασικού φιλελευθερισμού και της πολιτικής οικονομίας, εισάγοντας την θεωρία πως «τα άτομα μπορούν να επιτύχουν την ηθική μα και την οικονομική τους ανάπτυξη χωρίς την παρέμβαση του κράτους, και πως τα έθνη γίνονται πιο ισχυρά όταν οι πολίτες τους αφήνονται ελεύθεροι να λάβουν τις δικές τους πρωτοβουλίες»!

Στο μνημειώδες έργο του, «Ο Πλούτος των Εθνών» (κάτι αντίστοιχο με το έργο του Μαρξ, «Το Κεφάλαιο»), εισάγει τον όρο «Αόρατος Χειρ». Με αυτή την έννοια, θέλει να τονίσει ότι η αγορά, όταν λειτουργεί πραγματικά ελεύθερη, αυτορυθμίζεται και παράγει περισσότερο πλούτο για τους πολίτες, από ό,τι αν σχεδιαζόταν κεντρικά!

Από την στιγμή αυτή και έπειτα άνοιξε ένας αέναος και παγκόσμιος διάλογος, αν πρέπει –και πόσο–στην οικονομία…

 Ελευθερία ή παρεμβατισμός;

 Χωρίς να έχουμε γνωρίσει ποτέ την οικονομία εξ ολοκλήρου ελεύθερη για να την κρίνουμε, πάντα διαπιστώναμε αδυναμίες, αδικίες, κρίσεις και αντιδράσεις. Σε κάθε φάση εξέλιξης της οικονομίας, διαρκώς εκφράζονταν φωνές που από τη μια ήθελαν να διατηρήσουν τον δυναμισμό της ιδιωτικής οικονομίας, ενώ από την άλλη να δομήσουν ένα κράτος που θα άμβλυνε τις αντιθέσεις και τις ατυχίες των πολιτών από τις δράσεις τους στο στίβο της αγοράς.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο κρατικοπαρεμβατικός οικονομολόγος και μαθηματικός, Τζων Μέυναρντ Κέυνς(1883 – 1946) που υποστήριζε την χρηματοοικονομική στήριξη της κατανάλωσης για να τονωθεί η παραγωγή (με άλλα λόγια, παροχές στον λαό). Με τον τρόπο αυτόν πίστευε ότι θα μειωνόταν η ανεργία και θα αναπτυσσόταν η οικονομία. Η οικονομική του προσέγγιση, όμως, μας οδήγησε σε δυο βαθιές κρίσεις: αυτήν του ’29 και αυτήν που περνάμε τώρα…

Οι δυο Παγκόσμιοι Πόλεμοι οδήγησαν τον φιλελευθερισμό σχεδόν σε μαρασμό. Η ελεύθερη οικονομία και ο μη κρατικός παρεμβατισμός που διεκήρυτταν οι προπάτορές του κατέληξαν σε βαριά κρατικά προγράμματα, και σε σχεδιασμούς για όπλα, τανκς και άλλα οπλικά συστήματα, που αφαιρούσαν πόρους από τους λαούς για να σκοτώνουν άλλους λαούς… Το ελεύθερο εμπόριο και η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και ανθρώπων έμειναν απλά στα χαρτιά. Γραφειοκρατία, δασμοί, κεντρικοί σχεδιασμοί, υψηλοί φόροι, μεγάλο και πολύ κράτος, διοικητικές ρυθμίσεις στη λειτουργία της αγοράς και πολλά άλλα μετέτρεψαν το όνειρο των κλασικών φιλελευθέρων οικονομολόγων σε εφιάλτη!

Ήταν πολύ εύκολο μέσα σ ́αυτή τη σύγχυση αρχών και πρακτικών να ανθίσουν στα τέλη του 19^ου αιώνα οι σοσιαλιστικές ιδεολογίες, υποσχόμενες ισότητα, κατάργηση της εκμετάλλευσης, ανάπτυξη και ευημερία.

Η πρακτική όμως και αυτού του πειράματος όχι μόνο δεν απέδωσε τα προσδοκώμενα, αλλά αντιθέτως, ο αντικειμενικός παρατηρητής διαπιστώνει ότι έσπειρε εξαθλίωση, ανελευθερία, καταπίεση, εκατομμύρια νεκρούς και οικονομική υπονόμευση των λαών που την υιοθέτησαν, για πολλά χρόνια μετά την κατάρρευση των υπαρξάντων σοσιαλιστικών καθεστώτων.

Η πτώση του τείχους του Βερολίνου σηματοδότησε τη δικαίωση των αρχών του Τζων Λοκ, περί άρνησης κάθε μορφής ολοκληρωτισμού (Μοναρχίας, Φασισμού ή Κομμουνισμού), και τον αγώνα για περισσότερες ελευθερίες και λιγότερο κρατικό παρεμβατισμό, σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

Διαφορά φιλελευθερισμού και νέο-φιλελευθερισμού

 Ο φιλελευθερισμός ήδη είχε αρχίσει να χάνει έδαφος από την εποχή του Α ́ Παγκοσμίου πολέμου. Ο πολιτικός φιλόσοφος John Gray έγραψε χαρακτηριστικά ότι «ο φιλελευθερισμός τραυματίστηκε στον Α ́ Παγκόσμιο πόλεμο και σκοτώθηκε στον Δεύτερο»… Οι υπέρογκες δαπάνες σε εξοπλισμούς και αμυντικά συστήματα, η διόγκωση των κρατικών δαπανών, οι κρατικές παρεμβάσεις στην οικονομία, τα πολυδάπανα κοινωνικά κράτη, η δημοσιοϋπαλληλία, τα δημόσια έργα, δασμοί, διατιμήσεις, στρεβλώσεις των φυσικών νόμων της προσφοράς και ζήτησης και πλήθος άλλων παρεμβάσεων, από εκλεγμένους (δυστυχώς) γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, έφεραν την παγκόσμια οικονομία στο χείλος του γκρεμού, με τη θηλιά του χρέους να μη δίνει και πολλές ευκαιρίες διεξόδου στις ταλαίπωρες κοινωνίες που παρατηρούν ανήμπορες τον επερχόμενο αργό τους θάνατο.

Κατά τη διάρκεια του 20^ού αιώνα γίνεται, από σπουδαίους φιλοσόφους και οικονομολόγους, μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού του φιλελευθερισμού. Ο νεοφιλελευθερισμός εμφανίζεται σαν όρος αρχικά από τον Φρίντριχ Χάϋεκ (ακολούθησε ο Τζον Γκρέυ και άλλοι στη συνέχεια, όπως λ.χ. ο David Harvey, A Brief History of Neoliberalism) και όχι σαν ιδεολογία.

Η ευκολία να οριστεί έτσι αυτός ο επαναπροσδιορισμός του φιλελευθερισμού προήλθε από την ανάγκη στην επιστροφή στην οικονομία της αγοράς χωρίς κρατικές παρεμβάσεις, αρχής γενομένης από δύο σημαντικά γεγονότα: Το πρώτο είναι η κατάρρευση των κομμουνιστικών κρατών και το δεύτερο η χρεοκοπία του Κεϋνσιανού μοντέλου.

Ο Φρίντριχ Χάϋεκ (1899-1992) - Λούντβιχ Φον Μίσες (1881–1973) - Μίλτον Φρήντμαν (1912-2006)

 Ο Φρίντριχ Χάϋεκ και ο Λούντβιχ Φον Μίσες, οικονομολόγοι της Αυστριακής Σχολής, μαζί με τον κορυφαίο οικονομολόγο, Μίλτον Φρήντμαν, της Σχολής του Σικάγου, συνδέουν αδιάρρηκτα τον Καπιταλισμό με την Ελευθερία.Αυτοί και πλήθος άλλων διανοητών της ελευθερίας προτρέπουν τις κυβερνήσεις να μειώσουν το κράτος για να έχουν ένα καλύτερο κράτος, ικανό να προσφέρει κοινωνική πρόνοια.

 Με άλλα λόγια, υποστηρίζουν ότι, αφήνοντας την οικονομία ελεύθερη, δημιουργείται ο πλούτος που χρειάζονται τα κράτη για να επιτελέσουν τον κοινωνικό τους ρόλο. Αντίθετα, ο κρατικός παρεμβατισμός οδηγεί τελικά σε μαρασμό την δημιουργικότητα και την ίδια την οικονομία (πράγμα που βλέπουμε ανάγλυφα να συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα…).

Οι πολέμιοι της προσπάθειας αυτής, ωστόσο, την χαρακτήρισαν σαν επέλαση του καπιταλισμού και του «μεγάλου Κεφαλαίου» εναντίον των εργαζομένων και της κοινωνίας, προσδίδοντας στο ουσιαστικό «φιλελευθερισμός» τον επιθετικό προσδιορισμό «νέο», αποδίδοντάς του έννοια ενοχική.

Έτσι η έννοια «νεοφιλελευθερισμός» ταυτίστηκε με τη εικόνα του… «μπαμπούλα», αγνοώντας βέβαια την εφαρμογή της σε χώρες όπως η Αγγλία επί Θάτσερ και οι ΗΠΑ επί Ρήγκαν, ηγέτες οι οποίοι αποτελμάτωσαν τις οικονομίες τους από την υπανάπτυξη και την επαπειλούμενη καταστροφή.

Ο φιλελευθερισμός λοιπόν –ή η επαναφορά του (ως νεοφιλελευθερισμός δηλαδή)–επιδιώκει να ισορροπήσει την οικονομία με την πραγματικότητα. Δηλαδή, το χρήμα και το επίπεδο διαβίωσής μας να επανέλθει σε ισορροπία με τον παραγόμενο πλούτο.

Η επίπλαστη ευημερία που όντως προσέφερε το κρατικίστικο μοντέλο ανάπτυξης, με αρωγό το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα, είναι αυτό που πρέπει να καταγγελθεί και όχι οι νεοφιλελεύθεροι που υποστηρίζουν ότι ο καθένας έχει συμμετοχή στην ευημερία καταθέτοντας τη δική του προσπάθεια στη ζωή!

Αυτή η ευημερία επιτυγχάνεται με ελευθερία! Με περισσότερη ελευθερία… Το άθροισμα της ατομικής προσπάθειας του καθενός είναι πολύ μεγαλύτερο, ασφαλέστερο και μακροβιότερο από κάθε ουτοπία συλλογικής προσπάθειας “άνωθεν” σχεδιασμένης!

«Μα, δεν θα υπάρχει κράτος»; Θα ρωτούσε κάποιος. Βεβαίως θα υπάρχει, και αυτή ακριβώς είναι και η διαφορά στην επιστροφή του (νεο)φιλελευθερισμού, σε σχέση με τον κλασσικό φιλελευθερισμό, της καπιταλιστικής εποχής του 19ου αιώνα.

Επιχειρώντας, λοιπόν, να αποσαφηνίσουμε τη διαφορά του κλασικού φιλελευθερισμού με τον νεο-φιλελευθερισμό –και σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι– είναι ότι ο νεο-φιλευθερισμός δεν είναι ο άκρατος ή ακραίος φιλελευθερισμός, αλλά το σύστημα εκείνο που θέλει την οικονομία ελεύθερη μακριά από κρατικές παρεμβάσεις και ένα κράτος επόπτη του ανταγωνισμού, και το οποίο να προσφέρει τις υπηρεσίες του σε συγκεκριμένους τομείς: Υγεία, Κοινωνική Πρόνοια, Παιδεία, Εθνική Άμυνα, Δημόσια Τάξη, Δημόσια Διοίκηση, Πολιτισμό και Δικαιοσύνη. Δηλαδή, με απλά λόγια, ο νέο-φιλελευθερισμός έχει περισσότερο κράτος από τον φιλελευθερισμό στην αρχική του μορφή.

 Η Ηθική του Φιλελευθερισμού

 Ας δεχθούμε εξ ορισμού ότι όλες οι κοινωνικές και οικονομικές θεωρίες έχουν καλές προθέσεις, και όλες επιδιώκουν να δημιουργήσουν μια κοινωνία αλληλεγγύης, χωρίς φτώχεια, με κοινωνικά δικαιώματα και ελευθερίες. Έλα, όμως, που αυτό που θεωρείται δεδομένο στη ζωή δεν είναι ο πλούτος και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά η φτώχεια και η επιβολή! Το διακύβευμα είναι πώς θα ξεκολλήσουμε την κοινωνία από αυτά τα αρχέγονα στοιχεία…

Ιστορικά και στατιστικά, το σύστημα που τα έχει καταφέρει καλύτερα από κάθε άλλο σύστημα στην ιστορική διαδρομή των κοινωνιών είναι ο καπιταλισμός! Ο σπουδαίος στοχαστής Γιόζεφ Σούμπετερ ορθά παρατήρησε (Καπιταλισμός, Σοσιαλισμός και Δημοκρατία, 1950) ότι, «κανένα άλλο οικονομικό σύστημα στην ανθρώπινη Ιστορία δεν ωφέλησε τόσο πολύ τα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού όσο ο καπιταλισμός», με απτά παραδείγματα τις σύγχρονες δημοκρατίες της Ευρώπης, των ΗΠΑ, του Καναδά, της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας, της Ιαπωνίας, των ασιατικών κρατών (Ν. Κορέα, Ταϋλάνδη, Χονγκ Κονγκ κ.ά.), πλην Ελλάδος! (Σε άλλο άρθρο θα αναλύσουμε γιατί η Ελλάδα δεν είναι καπιταλιστική χώρα, αλλά το τελευταίο σοβιετικό κράτος του κόσμου, μετά την Β. Κορέα).

Συνεπώς, το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα του καπιταλισμού δεν είναι η αποτελεσματικότητά του στα οικονομικά μεγέθη, αλλά στην ηθική ανωτερότητα των αρχών που προϋπάρχουν της οικονομίας σαν το ιδεολογικό υπόβαθρό του – σε σχέση με τις θεωρίες του κοινωνισμού (σοσιαλισμού).

Ο φιλελευθερισμός δεν είναι απλά ένα οικονομικό σύστημα, αλλά είναι η στάση ζωής των πολιτών που επηρεάζει άμεσα την οικονομική ανάπτυξη. Είναι η έκφραση του είμαι, δηλαδή η ελευθερία του ατόμου να εκφράζεται και να δραστηριοποιείται με σεβασμό στο διαφορετικό.

Η ελευθερία των επιλογών και η ευθύνη των αποφάσεων του ανθρώπου, ο προσανατολισμός στο αποτέλεσμα, η αέναη προσπάθεια να αναπτύσσει τις ικανότητές του, η πίστη στον εαυτό του, η αμφισβήτηση των βεβαιοτήτων, η τιμιότητα, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, ο ανθρωπισμός, ο πατριωτισμός και η ακεραιότητα μεταξύ λόγων και πράξεων είναι σε γενικές γραμμές η στάση ζωής ενός φιλελεύθερου πολίτη.

Να σημειωθεί ότι ο φιλελευθερισμός δεν είναι ένα στατικό σύστημα κανόνων, όσον αφορά στη λειτουργία της οικονομίας και στη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων.

Αντίθετα, είναι ένα διαρκές γίγνεσθαι, χωρίς δογματισμούς και τελοκρατικούς σκοπούς. Ανανεώνεται συνέχεια και υπερβαίνει παλαιότερες θέσεις που έχει ήδη κατακτήσει, με σεβασμό πάντα στην ελευθερία του ατόμου. Αλλά αυτό που είναι θεμελιώδες είναι το πνεύμα του, η αέναη δυναμική του και η δυναμική πρόοδος του.

Ο φιλελεύθερος δεν πιστεύει στον ατομισμό, αλλά στο άτομο (ατομικισμός). Ο ατομικισμός δεν σημαίνει μεγέθυνση τουεγώ, αλλά ανάπτυξη του εαυτού.

 Ο φιλελευθερισμός δεν είναι υπέρ του πλούσιου, όπως νομίζουν οι περισσότεροι, αλλά είναι υπέρ του ικανούανθρώπου να παράγει πλούτο. Δεν επιδιώκει μια κοινωνία χωρίς πλούσιους, αλλά στοχεύει σε μια κοινωνία χωρίς φτωχούς. Και, πολύ περισσότερο, δεν διδάσκει το άτομο να μισεί τον πλούσιο περισσότερο από ό,τι αγαπά τον εαυτό του…

Ο φιλελευθερισμός δεν πιστεύει στην «κοινωνική εξίσωση», όπως επιδιώκει ο σοσιαλισμός, αλλά στην «κοινωνική διάκριση».

Ο φιλελευθερισμός δεν ξεχωρίζει τον άνθρωπο ανάλογα με το χρώμα του, την φυλή του ή την εθνικότητα του, όπως του προσάπτουν οι αριστεροί διανοούμενοι, αλλά ανάλογα με την «αξία» του.

Ο φιλελευθερισμός δεν διακρίνει τους ανθρώπους ανάλογα με τη «διαφορετικότητα» τους, αλλά ανάλογα με τη «ικανότητα» τους.

Ο φιλελευθερισμός δεν δέχεται την «πάλη των τάξεων» σαν την κινητήριο δύναμη της κοινωνικής εξέλιξης, αλλά την «συνεργασία των τάξεων» και την «εναρμόνιση κοινών σκοπών» προς μεγιστοποίηση των εισοδημάτων όλων.

Ο φιλελευθερισμός πιστεύει ότι η ανθρώπινη ζωή, οι «ατομικές ελευθερίες» και τα «ανθρώπινα δικαιώματα» είναι πάνω από κάθε ετεροπροσδιορισμένο «δημόσιο συμφέρον».

Ο φιλελευθερισμός επιδιώκει να έχει ο άνθρωπος ατομική ιδιοκτησία σαν αποτέλεσμα αποκομιδής της ατομικής προσπάθειάς του και όχι σαν μέτοχος μιας απροσδιόριστης κοινωνικής ιδιοκτησίας από «συλλογική προσπάθεια».

Ο φιλελευθερισμός δεν πιστεύει στην «καθοδήγηση», αλλά στην «αλληλεπίδραση» των ανθρώπων. Δεν επιθυμεί να δημιουργήσει κανένα τύπο ανθρώπου –στο στυλ του σοβιετικού ανθρώπου (Homos Sovieticus)–, αλλά επιδιώκει να εξασφαλίσει την ανάπτυξη της προσωπικότητας του, τη «χαρά του διαφέρειν», και την «ευθύνη του επιχειρείν».

Ο φιλελευθερισμός δεν δέχεται την ύπαρξη «συλλογικής ή ταξικής συνείδησης», αλλά αγωνίζεται να υπάρχει«ελευθερία συνείδησης» και ο καθένας να είναι φορέας «ατομικής συνείδησης».

Ο φιλελευθερισμός δεν αποδέχεται τελοκρατικές θεωρίες με προκαθορισμένες ιστορικές εκβάσεις, αλλά πιστεύει ότι η Ιστορία γράφεται από τις ελεύθερες επιλογές των ατόμων. Δεν προεξοφλεί το τέλος της Ιστορίας, ούτε υπόσχεται έτοιμους παραδείσους, αλλά προάγει την ευθύνη στο άτομο να δημιουργήσει την δική του ιστορία και να ζήσει σε όποιον «παράδεισο» θέλει το ίδιο.

Ο φιλελευθερισμός δεν απορρίπτει την «συλλογική προσπάθεια», αλλά τη θεωρεί κατά πολύ υποδεέστερη του«ανταγωνισμού με κανόνες».

Καμιά συλλογική προσπάθεια δεν ευδοκιμεί αν δεν προϋπάρχει η «ατομική ευθύνη», της οποίας μόνο ο φιλελευθερισμός προτάσσει την ανάδειξη, σαν κεντρικό σημείο του αξιακού του συστήματος.

Ο φιλελεύθερος πολίτης δεν προσφέρει στην κοινωνία «θυσιάζοντας» τον εαυτό του, όπως επιδιώκουν οι κάθε λογής επαναστάτες, αλλά προσφέρει τα μέγιστα από τα «ατομικά επιτεύγματα» του.

Να σημειωθεί ότι πολλοί θα περίμεναν (ή θα προσδοκούσαν) στην σημερινή χειρότερη κρίση στην ιστορία του λεγόμενου «καπιταλιστικού» συστήματος, οι οικονομικές πολιτικές των κρατών να είναι περισσότερο φιλοσοσιαλιστικές. Συμβαίνει όμως ακριβώς το αντίθετο: οι οικονομίες απελευθερώνονται, τα κράτη συρρικνώνονται, οι δημόσιες δαπάνες μειώνονται και βαριές κρατικομονοπωλιακές επιχειρήσεις ιδιωτικοποιούνται!

Γιατί άραγε;

Επειδή επικρατούν οι «εκμεταλλευτές»; Ή γιατί, πολύ απλά, αυτό που καταρρέει δεν είναι ο καπιταλισμός, αλλά ο σοσιαλισμός;

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

- Λοκ, Τζων: «Περί ιδιοκτησίας». Εισαγωγή-Μετάφρ. Πασχάλης Κιτρομηλίδης. Ο πολίτης 72 (1986), 4-13.

- Locke, J., Δεύτερη πραγματεία περί κυβερνήσεως. Δοκίμιο με θέμα την αληθινή αρχή, έκταση και σκοπό της πολιτικής εξουσίας. Εισαγωγή – Μετάφρ. – Σχόλια, Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης. 2η έκδοση, εκδ. «Πόλις», Αθήνα, 2010 («Γνώση», Αθήνα, 1990)

-Smith, Adam, Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του πλούτου των εθνών / Άνταμ Σμιθ ·μετάφραση Χρήστος Βαλλιάνος – Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2010.

- Smith, Adam, Η αόρατος χειρ / Άνταμ Σμιθ · μετάφραση: Μάρκος Βουτσίνος, Αθήνα: Το Ποντίκι, 2009.

- Πρόσωπα και Ιδέες Keynes M.J., Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος, εκδ. Παπαζήση

- Λούντβιχ φον Μίζες, «Η Οικονομική της Ελευθερίας», εκδ. Ευρωεκδοτική, Αθήνα 1984.

- Λούντβιχ φον Μίζες, «Γραφειοκρατία», εκδ. Ευρωεκδοτική, Αθήνα 1988.

- Friedrich Hayek, «Ο Δρόμος προς τη Δουλεία», εκδόσεις ΚΠΕΕ, 1985.

- Friedrich Hayek, «Σύνταγμα της Ελευθερίας» (The Constitution of Liberty- 1960).

- Άυν Ραντ, «Ο Άτλας επαναστάτησε», εκδόσεις Ωκεανίδα 2011

- Μάρκος Δραγούμης, «Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό» ΚεΦιΜ, εκδόσεις Παπαζήση.

- Ανδρέας Ανδριανόπουλος. «Ο Θρίαμβος του Δημοκρατικού Καπιταλισμού», 1988 εκδόσεις LIBRO.